آب مروارید

آب مروارید

علی اصغر صفری فرد، همشهری، 20 مهر 87

مهمترین عامل نابینایی در سطح جهانی، آب مروارید است. به غیر از کشورهای پیشرفته و ثروتمند، آب مروارید هنوز علت اصلی ایجاد کننده نابینایی در سطح جهانی است. عمل جراحی آب مروارید درمان ساده، مقرون به صرفه و بسیار رایجی است که در کشور های در حال توسعه توصیه می شود. این درمان سبب می گردد مردم بازدهی مالی خود را تا 1500% هزینه صرف شده برای جراحی در اولین سال پس از جراحی، افزایش دهند.

همچنانکه افزایش سن جهانی رخ می دهد و طول عمر جمعیت جهانی بالا می رود، تعداد مبتلایان به آب مروارید هم افزایش یافته است. برطبق آخرین ارزیابی ها، آب مروارید ناشی از کهولت، مسئول حدود 40% موارد نابینایی در سطح جهانی بوده و تخمین زده می شود که 18 میلیون نفر را گرفتار کرده است. آب مروارید به کدورت عدسی چشم که به طور طبیعی کاملا شفاف است، گفته می شود. عدسی یا لنز چشم؛ مثل لنز دوربین عکاسی کار کرده و نور را بر روی پرده شبکیه که در عقب چشم قرار دارد، متمرکز می کند. عدسی چشم طوری نور را متمرکز می کند که هم اشیاء دور و هم اشیاء نزدیک روی پرده شبکیه بیفتد؛ در نتیجه انسان هم دور و هم نزدیک را واضح می بیند. این پدیده را " تطا بق" می گو یند.  عدسی چشم عمدتا از آب و پروتئین ساخته شده است. پروتئین ها به طرز ظریفی قرار گرفته اند که باعث شفافیت عدسی می شود و در نتیجه نور از لابه لای آنها به راحتی  عبور می کند. اما با بالا رفتن سن، بعضی از این پروتئین ها تغییر ماهیت داده ، بهم چسبیده و باعث کدر شدن نواحی کوچک در عدسی می گردند.  با گذشت زمان این نواحی بزرگتر شده و باعث کاهش بینائی می شود. در مراحل اولیه که تنها بخش کوچکی از عدسی کدر بوده و شاید آب مروارید مشکل خاصی ایجاد نکند، اما در بیشتر مواقع این روند ادامه می یابد و بخش بزرگی از عدسی کدر می شود و بینایی را مختل می سازد. تار شدن یا محو شدن بینایی( مثل این که از پشت شیشه اشیاء را می بینید) ، حساس شدن به  نور، درخشندگی زیاد نور اتومبیل ها در شب، خیرگی و پخش نور چراغ ها و نور آفتاب، دیدن هاله اطراف چراغ ها، کاهش دید در نور شدید آفتاب، کم رنگ شدن یا محو شدن رنگ ها، افزایش دید نزدیک، تغییر مداوم شماره عینک و یا لنز تماسی و  دو بینی یا چند بینی (که با افزایش شدت آب مروارید وضعیت بدتر می شود) جزء علائم بیماری هستند.

 آب مروارید ناشی از افزایش سن شایعترین نوع آب مروارید بوده و  به تدریج در طی چند سال پیشرفت می نماید، اما آب مروارید در افراد جوان و افراد دیابتی ممکن است به سرعت در طی چند ماه پیشرفت نماید، ولی سرعت پیشرفت آب مروارید در هر فرد را نمی توان دقیقا پیشگویی کرد.درصد زیادی از افراد جامعه به این بیماری مبتلا می شوند و با افزایش سن شیوع آن افزایش می یابد.. گاهی بروز آب مروارید در رابطه با مصرف طولانی مدت بعضی از داروها (مانند استروئید ها) می باشد . آب مروارید ناشی از ضربه و التهاب نیز وجود دارد که گاهی بلافاصله پس از صدمات چشمی و گاهی سال ها بعد از آن آب مروارید وجود دارد.البته آب مروارید مادر زادی را نیز نباید فراموش کرد و در موارد نادربعضی از بچه ها با آب مروارید به دنیا آمده، یا اینکه در کودکی به آن مبتلا می شوند که معمولا در هر دو چشم است.

راه های پیشگیری از پیشرفت آب مروارید هنوز ناشناخته باقی مانده است. روش های جامع و موثر، کاهش مصرف سیگار، کم کردن تماس با اشعه ماوراء بنفش و عدم مصرف الکل ممکن است در پیشگیری یا تاخیر در ابتلا به آب مروارید موثر باشند. دیابت نوع دوم یا بیماری قند، و بالا بودن شاخص جرمی بدن (BMI) که به مفهوم چاقی است عوامل خطر زا شناخته شده برای ابتلا به آب مروارید هستند.

در مراحل اولیه بعضی از انواع آب مروارید، وضعیت بینایی با استفاده از عینک ممکن است به طور موقت بهتر شود. دارو، قطره، ورزش یا عینک مانع بروز یا بهبود آب مروارید نمی شوند. وقتی کاهش بینایی در زندگی روزانه فرد تاثیر گذاشت، جراحی تنها راه درمان است، که شامل خارج کردن عدسی کدر شده و جایگزینی آن با عدسی مصنوعی است. آب مروارید زمانی نیاز به جراحی دارد که اختلال بینایی، انجام فعالیت های شغلی یا روزمره مانند رانندگی، مطالعه و تماشای تلویزیون را مختل کند و نیازی به رسیدن آب مروارید نیست. بسیاری از مردم تصور می کنند که کاهش بینایی جزء جدایی ناپذیر پیری است؛ در حالی که عمل آب مروارید بسیار آسان، کم خطر و بی درد است.  عمل جراحی آب مروارید عملی بسیار موفق بوده و سالانه حدود 5/1 ملیون نفر در امریکا و چند صد هزار نفر در ایران تحت این عمل جراحی قرار می گیرند.  عدس تار شده بیمار خارج شده و توسط لنز مصنوعی جایگزین می گردد. هر چند که عمل آب مروارید جزء پنج درمان مقرون به صرفه در دنبا است، اما در بیشتر مناطق دور افتاده کشورهای در حال توسعه و فقیر ، بسیاری از بیماران، به دلیل عدم دسترسی به امکانات درمانی چشم پزشکی با هزینه قابل قبول و مناسب، همچنان نابینا باقی می مانندو هنوز آب مروارید مهمترین عامل نابینایی باقی مانده است. در ضمن آب مروارید یک عامل کم بینایی در هر دوی کشورهای پیشرفته و در حال توسعه است. حتی در جا هائی که امکانات جراحی در دسترس است ،کم بینایی همراه با آب مروارید به دلایل مدت طولانی انتظار برای عمل جراحی، مشکلات مرتبط با اعمال جراحی مانند هزینه عمل، فقر آگاهی جامعه و مشکلات در حمل و نقل لوازم مورد نیاز مانند لنز ، باز هم شایع است.  اگر هر دو چشم به آب مروارید مبتلا باشد، پزشک آنها را در یک زمان جراحی نمی کند. هر چشم باید به طور جداگانه تحت عمل جراحی قرار گیرد. در صورتیکه وضعیت اورژانس و اضطراری نباشد بهتر است حدود چند هفته بین دو عمل فاصله باشد. گاهی از اوقات در بیماران مبتلا به بیماری قند جهت معاینه شبکیه و درمان ضایعات ناشی از بیماری، انجام عمل آب مروارید ضروری است .از نظر بی هوشی نیز  با پیشرفت فن آوری عمل جراحی، دیگر نیازی به بی هوشی عمومی وجود ندارد و با تزریق بی حسی و یا حتی ریختن قطره بی حسی عمل جراحی امکان پذیر است. 

در پایان لازم به ذکر مجدد است که برگزار کنندگان روز جهانی بینایی،  امیدوارند تا از راه های زیر بتوانند به هدف پیشگیری از نابینایی دست یابند :
- افزایش آگاهی عمومی در مورد نابینایی و اختلال در بینایی به عنوان یک مشکل عمده جوامع انسانی.
- کنترل علت های عمده نابینایی، مانند آب مروارید، تراخم و نابینایی کودکان  و نیز اقدامات درمانی و توزیع ویتامین آ که برای بینایی مهم است.
- در دسترس قرار دادن خدمات درمانی و باز توانی افراد کم بینا از جمله عینک و سایر وسایل مورد نیاز آنها با قیمت مناسب .
- ارائه آموزش های لازم به عرضه کنندگان خدمات مراقبتی چشم برای خدمت رسانی به جوامع فقیر و دور افتاده .
- ایجاد زیر ساخت های مورد نیاز برای ارائه خدمات مراقبتی چشمی با کیفیت بالا در همه کشورها.

- تشویق دولت های و سازمان مسئول در امر بهداشت و درمان به  ایجاد زیر ساخت ها، تبیین راهبرد ها و انجام اقدامات عملی برای پیشگیری و درمان بیماری های مرتبط به بینایی.

- آموزش همگانی در مورد اقدامات پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری های بینایی در سطح اقشار مختلف جامعه.

- توزیع مناسب پزشکان متخصص در مورد چشم و بیماری های چشم . ایجاد سیستم های موثر ارجاع بیمار به مراکز تخصصی و پشتیبانی درمانی.

آب مروارید

علی اصغر صفری فرد، همشهری، 20 مهر 87