دیابتی که شیرین نیست!

دیابتی که شیرین نیست!

علی اصغر صفری فرد، تندرستی، نیمه اول خرداد90

در زمان های دور، پزشکان برای تشخیص بیماری قند، مجبور بودند که ادرار را بچشند و از این طرق متوجه شدند که در برخی افراد با وجود اینکه حجم ادرار و دفعات آن بسیار زیاد است، ولی ادرار شیرین نیست. به همین خاطر به آن، نام دیابت بی مزه دادند. دیابت بی مزه گاهی اوقات به نام "دیابت آبکی" هم شناخته می شود تا با دیابت معمولی یا دیابت قندی افتراق داده شود و بر خلاف آن ارتباطی به بیماری قند ندارد.

هیپوفیز و هورمون هایش

غدد درون ریز، اعضای کوچک ولی ضروری هستند که کلیه هورمون های تنظیم کننده عملکردهای بدن را ترشح می کنند. هیپوفیز، تیروئید، پاراتیروئید و فوق کلیوی از غدد مهم بدن می باشند. هورمون ها هم مواد شیمیایی هستند که توسط غدد درون ریز ترشح شده، فعالیت سلول های خاصی را در بدن تنظیم می کنند.

غده هیپوفیز عضوی به اندازه یک انگشتانه است که درست زیر مغز قرار دارد. خیلی سبک است، به طوری که وزنش کمتر از یک گرم و به دو بخش جلویی و عقبی تقسیم می‌شود که هر کدام ترشح هورمون‌های خاصی را بر عهده دارند. هورمون ضد ادراری یا "وازوپرسین" توسط قسمت عقبی هیپوفیز ترشح می شود.

سر منشاء بیماری

هر عاملی که موجب بیماری یا نقص عمل کرد قسمت عقبی هیپوفیز شود، موجب می شود مقدار بسیار کمی هورمون ضد ادراری تولید شده و بیماری دیابت بی‌مزه پدید آید. در این بیماری کاهش یا عدم ترشح هورمون ضد ادراری وجود دارد. این هورمون در شرایط طبیعی بر روی کلیه ها موثر بوده و با تغلیظ ادرار و باز جذب قسمت اعظم آب آن، حجم ادرار خروجی را کاهش می دهد. در دیابت بی مزه به دلیل مشکلات هورمونی باز جذب آب صورت نگرفته و حجم مایعات خروجی از بدن بیش از حد می گردد. رنگ ادرار نیز به همین دلیل زرد نبوده، رنگ پریده یا بی رنگ است و غلظت یا وزن مخصوص آن پایین می باشد. با دفع فراوان آب بدن ، ممکن است کاهش پروتئین و ویتامین های ضروری روی داده و اختلال‌ الکترولیتی‌، خصوصاً با کمبود سدیم‌ یا پتاسیم دیده شود. اختلال الکترولیتی می‌تواند باعث‌ نامنظمی‌ ضربان‌ قلب‌، خستگی‌، و نارسایی‌ احتقانی‌ قلب‌ گردد.

عوامل مهم

از مهم‌ترین عوامل بروز بیماری می‌توان به وجود بدخیمی و تومورهای غدد هیپوفیز اشاره کرد. اعمال جراحی روی هیپوفیز یا استفاده از مواد رادیواکتیو و اشعه درمانی تومورهای مغزی (در نواحی هیپوفیز) عامل دوم ایجاد بروز دیابت بی‌مزه است. عامل دیگر، جراحات شدید به سر در اثر تصادفات و یا صدمات شدید مغزی است که اغلب با شکستگی در جمجمه نیز همراه می باشد. در برخی از موارد نیز هیچ‌کدام از عوامل در فرد بیمار دیده نمی‌شود اما فرد به این بیماری مبتلا است که ناشی از مشکلات ژنتیکی است. این بیماران به طور معمول از دوران کودکی، به طور ارثی گرفتار این بیماری هستند و دارای سابقه بیماری در والدین خود می باشند. با این وجود در نزدیک به نیمی از موارد دیابت بی مزه علت ایجادی بیماری ناشناخته است و شخص بدون داشتن آسیب یا صدمه ای دچار آن می گردد. در یک نوع از دیابت بی مزه، با وجود ترشح هورمون ضد ادراری از غده هیپوفیز، کلیه ها به هورمون ضد ادراری واکنش نمی دهند که به نام دیابت ضد ادراری نفروتیک شناخته می شود. این مشکل ممکن است ناشی از مصرف برخی داروها یا نواقص ژنتیکی مادرزادی کلیه ها باشد. متاسفانه این مشکل در حال حاضر قابل درمان نبوده و تا آخر عمر با بیمار همراه است. البته برخی درمان ها می توانند تا حدودی نشانه های بیماری دیابت نفروتیک را بهبود بخشند. گاهی اوقات کمبود هورمون ضد ادراری در دوران حاملگی رخ می دهد. که به نام دیابت بی مزه حاملگی شناخته می شود. درمان آن هم با داروهای حاوی هورمون ضد ادراری صورت می گیرد. همراه با درمان، این مشکل نیز در عرض 4 تا 6 هفته پس از زایمان مرتفع می گردد و بدین ترتیب استفاده از دارو هم متوقف می شود. به هر حال ممکن است در حاملگی های بعدی هم نشانه های بیماری مجددا ظاهر شود.

نشانه ها

علایم مهم این بیماری عبارت است از دفع‌ مقدار زیاد‌ ادرار رقیق‌ و بدون‌ رنگ‌ (تا 15 لیتر در روز)، تشنگی بیش از حد، یبوست، خشکی‌ دست‌ها و نوشیدن فراوان آب و مایعات که تقریبا در تمام بیماران مبتلا به دیابت بی‌مزه دیده می‌شود. بیدار شدن در هنگام شب برای رفتن به دستشویی و شب ادراری ناخودآگاه از دیگر مشکلات این بیماری است. در نوع شدید بیماری حجم زیادی از مایعات بدن به صورت ادرار از بدن بیمار دفع می‌شود که گاهی این مقدار به حدود 24 لیتر در روز هم ممکن است برسد و شخص بیمار نیاز به ادرار کردن در هر 30 تا 60 دقیقه را احساس می‌کند.

برخورد با بیمار

اگر مقدار لازم آب و مایعات به بدن بیمار نرسد، ممکن است کم‌آبی شدید در بدن شخص ایجاد شود که موجب بروز ضعف، تب، حالت‌های روانی، سستی بیش از حد و مرگ می‌شود. به همین علت در برخورد با این‌گونه بیماران باید آنها را به سرعت به مراکز درمانی منتقل کرد تا در ابتدا، علت بروز بیماری مشخص شود و سپس با درمان ابتدایی موجب جلوگیری از بروز عوارض بیماری در شخص شویم و در نهایت با بررسی دقیق، علت اصلی بروز بیماری کشف و درمان شود. معمولا دیابت بی مزه بیماری است که دائمی است و قابل درمان مطلق نیست اما علائم و نشانه های بیماری مانند تشنگی مفرط و دائمی، نوشیدن آب زیاد و ادرار فراوان به مقدار زیاد یا به طور کامل با استفاده از داروهای گوناگون قابل برطرف شدن هستند.

توصیه آخر

اگر شما یا یکی‌ از اعضای‌ خانواده‌ تان علایم‌ دیابت‌ بیمزه‌ را دارید، همینطور علایم‌ بیماری علی‌رغم‌ درمان‌ رو به‌ بهبود نگذاشته و یا بر اثر مصرف دارو دچار عوارض جانبی شده اید، به‌ پزشک‌ خود مراجعه‌ نمایید. رژیم‌ خاصی‌ توصیه‌ نمی‌شود. تا حدی‌ که‌ احساس‌ نیاز دارید آب‌ و مایعات بنوشید.

دیابتی که شیرین نیست!

علی اصغر صفری فرد، تندرستی، نیمه اول خرداد90